Wiktionary:Uticaj arapskog jezika na druge jezike

Arapski jezik pripada porodici semitskih jezika; blizak je hebrejskom i aramejskom. Arapski jezik je četvrti u svetu po raširenosti kao maternji jezik; govori se širom Arapskog sveta (286 miliona stanovnika, od kojih 225 miliona kao maternji), i široko je poznat među islamskim vernicima. Arapskim jezikom se piše barem od 6. veka i jezik je kojom je pisana sveta knjiga Islama, Kuran. Uticaj arapskog jezika je bio najvidljiviji i najbitniji u islamskim zemljama. Najviše je uticao na jezike u domenu vokabulara. Takođe, mnoge reči u drugim jezicima vuku poreklo iz arapskog jezika poput: Beluči, Bengali, Berberski, Bosanski, Katalonski, Engleski, Francuski, Nemački, Hausa, Hinduistanski, Italijanski, Indonežanski, Kirgiski, Kurdski, Kazaški, Kutči, Malajski, Malajamski, Malteški, Pašto, Persijski, Portugalski, Pendžabi, Saraiki, Sindhi, Somalijski, Španski, Svahili, Tagalog, Turski, Urdu, Uzbečki, Volof, kao i svi drugi jezici koji su na neki način došli u dodir sa arapskom jezikom ili sa nekim od jezika koji je bio u kontaktu sa njim.

Sam engleski jezik, sadrži u sebi veliki broj arapskih pozajmljenica, neke koje su diretno, a neke preko drugih mediteranskih jezika dospele u engleski jezik. Neke od tih reči su: admiral, adobe, alchemy, alcohol, algebra, algorithm, alkaline, almanac, amber, arsenal, assassin, candy, carat, cipher, coffee, cotton, ghoul, hazard, jar, kismet, lemon, loofah, magazine, mattress, sherbet, sofa, sumac, tariff. Dok drugi jezici puput malteškog i kinubili reči vuku poreklo direktno iz arapskog jezika ali su određenom jezičkom derivacijom se uklopile u taj jezik, umesto uvođenja velikog broja pozajmljenica i gramatičkih pravila.

Takođe, arapski jezik je prisutan u mnogim jezicima kroz razne društvene sfere npr. religijska terminologija - berberske reči za molitvu taẓallit 'molitva' < salat) (صلاة ṣalāh) je preuzeta i arapskog jezika i koristi se u svakodnevnom govornom berberskom jeziku, kao i akademski termin u ujgurskom jeziku ( مَنْطِقٌ mantiq 'logika'). Može se videti da je arapski jezik dospeo u druge jezike kao posledica jezičke derivacije, tako je veznik u jednom od indijskih jezika (,,lekin“- ako) preuzeta iz arapskog jezika i koristi se svakodnevno kao deo tog jezika. Arapski jezik je prisutan u nekim rečima koje se svakodnevno javljaju u španskom jeziku (taza ,,šolja“), u portugalskom jeziku (,,até“, dok), kao i neki izrazi kao u katalonskom jeziku (,,a betzef“ u izobilju, količini). Mnogi berberski varijeteti kao i Svahili su pozajmili iz arapskog jezika sistem brojeva, dok su sve islamske zemlje direktno preuzele svu versku terminologiju iz arapskog jezika, poput termina salat – molitva i imam – predvodnk molitve.

U jezicima koji nisu u direktnom kontaktu sa arapskim svetom, pozajmljenice su dospele putem kontaktnih jezika, kao hinduistanskom jeziku koji je arapske pozajmljenice preuzeo iz persijskog jezika, iako persijski jezik sam pripada Indo-iranskoj porodici jezika, preuzeo je veliki broj arapskim reči. Sam arapski jezik sadrži i veliki broj persijskih reči, iz razloga što je vekovima ranije, persijski jezik uživao uticaj koji je kasnije arapski jezik preuzeo.

Neke reči u engleskom jeziku su preuzete iz arapskog jezika derivacijom, preko italijanskog i španskog kao kontaktnog jezika. Među njima su i često korišćene reči poput "coffee" (qahwah), "cotton" (quṭn) and "magazine" (makhāzin), dok reči koje su prepoznatljivog arapskog porekla u engleskom jeziku su: "algebra", "alcohol", "alchemy", "alkali", "zenith," i "nadir". Pojedine reči poput "intention" i "information" su u stvari arapski kalkovi iz filizofske termionologije.

Arapske reči su putem islamskih osvajanja dospele i u jezike Severne Afrike. Varijante arapskih reči poput reči kitāb (knjiga) su se proširile kroz jezičke grupe Saharske Afrike koje nisu bile na karavanskim putevima.

Arapski jezik zauzima u islamskom svetu isti položaj koji latinski jezik ima u Evropi, mnogi arapski pojmovi na polju nauke, filozofije i trgovine iskovane su od arapskog korena od strane nearapskih izvornih govornika posebno od strane aramejskih i persijskih prevodilaca i te reči danas imaju svoje mesto u jeziku. Ovaj proces korišćenja arapskih korena posebno u turskom i persijskom jeziku koji se koristi za prevođenje stranih reči je bio zastupljen sve do 18. i početka 19.veka kada su prostori naseljeni arabljanima potpale pod osmansku vlast.

Valensijski

Arapski jezik je posebno uticao na valensijski jezik, varijetet katalonskog jezika, koji se govori u Španiji, na jugu Katalonije. Zbog više od 8 vekova arapske dominacije na Iberijskom poluostrvu (nekadašnja Al-Andaluz), više od stotinu reči iz raznih oblasti (uključujući i arapske pronalaske), je preuzeo katalonski jezik; neki od mnogih su séquia (kanal za navodnjavanje), nòria (vodeni točak), algorfa (potkrovlje), magatzem (skladište), alfàbia (grnčarija), barnús (bade mantil), aladroc (sardina), dacsa (kukuruz), safanòria (šargarepa), carxofa (artičoka), albergínia (patlidžan), xirivia (paškanat), alfals (lucerka), albercoc (kajsija), tramús (vučji), corfa (kora), xara (šipražje), matalaf/matalàs (dušek), alacrà (škorpija), fardatxo (gušter) alfàb(r)ega (bosiljak), kao i neki izrazi poput a la babalà (nasumično, štanam Bog dao), betzef (obilje, mnogo)

Toponimija

Mnoge teritorije Valensije su zadržale svoje ime na arapskom poput Alikante ( Alicante/Alacant ), Alzira (Alzira), Almacora ( Almassora), itd. Takođe, veliki broj mesta sadrži arapski koren beni(Beni), bena(Bena) ili bene(Bene), što znači, ,,sin od":

• Benidorm (Benidorm), Benimuslem (Benimuslem), Beniljoba (Benilloba), Beniljup (Benillup), Benimantelj (Benimantell), Benimarfulj (Benimarfull), Benikasim (Benicàssim), Benisa (Benissa), Benisoda (Benissoda), Beniredra (Benirredrà), Beniguasil (Benaguasil), Benasau (Benasau), Benihama (Beneixama), Benakseve (Benaixeve), Beneiksida (Beneixida), Benetuser (Benetússer), Benifla (Beniflà), Beniarda (Beniardà), Beniares (Beniarrés), Beniatažar (Beniatjar), Benikarlo (Benicarló), Benikolet (Benicolet), Benikul de Ćuker (Benicull de Xúquer), Benidoleig (Benidoleig), Benifaio (Benifaió), Benifaio de la Validinja (Benifairó de la Valldigna), Benifario de les Valjas (Benifairó de les Valls), Benifato (Benifato), Beniganim (Benigànim), Benigembla(Benigembla), Benimodo (Benimodo), Benimasot (Benimassot), Benimeli (Benimeli), Beniparelj (Beniparrell), Benavites (Benavites), Benafigos (Benafigos), Benitaćel (Benitatxell), itd.

Engleski

Poput drugih evropskih jezika i engleski jezik sadrži u sebi veliki broj reči koje su poreklom iz arapskog jezika, koje su putem španskog ili italijanskog jezika dospele u arapski jezik. Među njima su i reči koje se svakodnevno koriste poput "sugar" (sukkar), "cotton" (quṭn), "magazine" (maḫāzin). Neke reči poput "algebra" (al-jabr), "alcohol" (al-kuhūl), "alchemy" (al-kimiya), "alkali", "cypher" i "zenith" su lako prepoznatljive.

Francuski

Francuski se široko govori kao drugi zvanični jezik u bivšim francuskim kolonijama u arapskom Magrebu. Stoga spisak reči koji se koristi ili koje su inkorporirane u francuski jezik koji se govori u ovom regionu ( kao rezultat ,,code-switching" - premeštanja koda, olakšavanja ili nedostatka ekvivalentnog termina u francuskom jeziku) je beskonačan. Ovakvi arabizmi su prihvaćeni u lokalnom kontekstu, ali ne bi bili prepoznatljivi nekom ne-magrepskom frnacuskom govorniku. Arapske izvedenice su ušle u standardni moderni francuski jezik preko dva glavna izvora. Kao što je i slučaj sa mnogim drugim evropskim jezicima, jedan od izvora je bio španski jezik. Drugi izvor je došao direktno iz arapskog Magreba, kao posledica njegove kolonizacije i okupcaije, naročito Alžira u 19. i 20. veku. Primeri za drugi vid uticaja arapskog jezika na francuski je reč bled (bled), sleng termin za mesto porekla, koja je u upotrebu ušla po njenom korišćenju u Magrebu, za razliku od oblika u standardnom arapskom jeziku ,,balad" (balad)- zemlja, zajedno sa magrebskim terminom kif kif i toubib sleng termina za doktora. Mali broj arapskih termina su ušli u glavni protok francuskog jezika kao rezultat imigracije iz Severne Afrike, koja je počela po proglašenju nezavisnosti Alžira.

Portugalski

Između 9. i 15. veka portugalski jezik je prisvojio oko 800 arapskih reči kao rezultat uticaja mavarske Iberije. Međutim, usled proterivanja Arapa iz Portugala za vreme perioda rekonkiste, izvorne zajednice koje su govorile lustinijansko-mozarapski varijetet su zadržale arapske reči od Mozarapa. Reči arapskog porekla su često prepoznatljive po članu a(l), i uključuju česte reči poput aldeia (selo, izvedeno od reči الضيعة aḍ-ḍīcah), alface (zelena salata, الخس al-khass), armazém (skladište, المخزن al-makhzan), azeite (maslinovo ulje, الزيت az-zayt). Iz arapskog jezika je i zanimljiva gramatična reč oxalá (Ako Bog da), kao i Algarve/ al-gharb, Zapad. Učestalost arapskih toponima se povećava sve daljim putovanjem na jug.

Sicilijanski

535. godine pre nove ere, car Justinijan je osnovao sicilijansku vizantijsku provinciju , i po drugi put u istoriji Sicilije, Grčki jezik je bio poznati zvuk koji koji se čuo na ostrvu (Hull, 1989). Kako moć Vizantije slabi, Siciliju postepeno osvajaju Saraceni iz Severne Afrike, od sredine 9. pa do sredine 10. veka. Arapski jezik je ostavio primetan uticaj na oko 500 sicilijanskih reči, većina koja se odnosi na poljoprivredu i druge srodne aktivnosti (Hull i Ruffino). To je razumljivo , s obzirom na to da su Saraceni na Siciliji uveli najsavremeniji sistem poljoprivredne tehnike navodnjavanja kao i novi endem useva - koje je i dan danas delimično ostalo endemsko. Neke reči arapskog porekla:

• azzizzari - ulepšati (od 'azīz; lep, vredan)(Giarrizzo)
• babbaluciu - puž (od babus; ali koja je grčkog porekla: boubalàkion)(Giarrizzo)
• burnia - tegla (od burniya; ali koja je latinskog porekla hirnea) (Giarrizzo)
• cafisu - naprava za merenje tečnosti (od qafiz)(Giarrizzo)
• cassata - sicilijanska torta (qashatah; ali koja je od latinske reči caseata; neko jelo od sira)(Giarrizzo)
• gèbbia - veštačko jezerce za skladištenje vode za navodnjavanje (od gabiya)(Giarrizzo)
• giuggiulena - seme susama (od giulgiulan)(Giarrizzo)
• mafia - šepurenje ili smelost/hrabrost (od mahyas; agresivno hvalisanje/ od marfud; odbijen)
• ràisi - vođa (od ra'īs)(Giarrizzo)
• saia - kanal (od saqiya)(Giarrizzo)
• zaffarana - šafran, vrste biljke čiji cvetovi se koriste u medicinske svrhe i u sicilijanskom kuvanju (od safara)
• zagara - cvet (od zahar)
• zibbibbu - vrsta grožđa (od zabib)(Giarrizzo)
• zuccu - stablo (od suq; ali i iz argonskog soccu i španskog zoque)(Giarrizzo).

Španski

Španski jezik je pretrpeo veliki uticaj arapskog jezika kao rezultat dugog prisustva Islama unutar Iberijskog poluostrva, počevši sa islamskim osvajanjima 711-718. godine nove ere do konačnog poraza islamske vladavine 1492. godine nove ere. Savremeni španski jezik, koš nazvan i kastiljanski, se postepeno razvio iz latinskog jezika u severnoj Španiji, nakon pada Zapadnog rimskog carstva, kraj 5. veka nove ere. Kada su učestala islamska osvajanja Iberijskog poluostrva otpočela, arapske reči su počele da se absorbuju u kastiljanski jezik, u početku sporo, jer je broj govornika arapskog jezika na Iberisjkom poluostrvu u početku bio mali, posebno na severu. Kao rezultat toga, veliki broj reči andalužanskog arapskog jezika je preuzeo španski jezik. Takođe je prihvatio i veliki broj arapskih reči, arapskih reči izvedenih derivacijom od hrišćana - Mozarapa, koji su živeli pod muslimanskim vladarima i govorili svoj varijetet latinskog jezika koji je bio pod uticajem arapskog jezika, i današnjim naučnicima su poznati pod ovim imenom. Jedino iberijsko muslimansko kraljevstvo koje je imalo arapski za zvanični jezik na svim društvenim nivoima je bila Kraljevina Granada za vreme dinastije Nasirida.

U mnogim slučajevima i arapske i latinske izvvedene reči se koriste naizmenično od strane španskih govornika, na primer: aceituna i oliva (maslina), alacrán i escorpión (škorpija), jaqueca i migraña (glavobolja), alcancía i hucha (kasica prasica). Uticaj arapskog jezika, bilo direktno ili preko Mozarapa, je primetan u španskim dijalektima na jugu Španije, gde je njegov uticaj bio jači i u mnogo dužem vremenskom periodu. Ista razlika je vidljiva i u severnim i južnim dijalektima katalonskog jezika.

Arapski jezik se može videti u stotinama toponima, ali sa nekoliko manjih izuzetaka, njegov uticaj na španski jezik je pre svega leksički. Procenjuje se da postoji više od dve hiljade pozajmljenica i tri hiljade derivata u španskom rečniku. U srednjem veku, španski jezik je bio glavni put ulaska arapskih reči u ostale zapadnoevropske jezike. Iako su većina ovih reči je ispala iz svakodnevne upotrebe od poznog srednjeg veka, nekoliko stotina je i dalje u upotrebi. Velika većina ovih reči su imenice, sa manjim brojem glagola, prideva, priloga i predloga. Gramatička struktura španskog jezika je u potpunosti latinska. Neke od svakodnevnih arapskih pozajmljenica su: berenjena (patlidžan, od badinjān), aceite (ulje, od az-zayt), alcalde (gradonačelnik, al-qādī), almirante (admiral).

Turski

Nakon usvajanja Islama 950. godine od strane Kara - Khanid hanstva i Seljuk Turaka, koji se smatraju kulturnim precima Osmanlija, administraticni i književni jezici tih država su u sebi sadržali veliki broj arapskih pozajmljenica (koje su u turski jezik dospele putem persijskig jezika), kao ne-arapsko persijskih reči; vodeći primer arapsko-persijskog uticaja na turski jezik je bio Čagtaj, koji je ostao književni jezik centralne Azije sve do sovjetskog perioda. Tokom više od šest stotina Osmanskog carstva od (oko 1299-1922), književni i službeni jezik carstva je bio mešavina turskog, persijskog i arapskog jezika, koji se razlikovao od svakodnevnog turskog govora, a još više od naziva zemlje. Nakon osnivanja Republike Turske koju je pratila reforma pisma, turska lingvistička asocijacija (TDK), je osnovana pod pokroviteljstvom Mustafe Kemala Ataturka 1932. godine, sa ciljem da sprovede istraživanje turskog jezika. Jedan od zadataka novoostvareng udruženja je bio da sprovede reformu za zamenu pozajmljenica arapskog i persijskog porekla odgovarajućim turskim ekvivalentom. Zabranom upotrebe ovih pozajmljenica u štampi, udruženje je uspelo da ukloni nekoliko stotina stranih reči, čime i na neki način nestaje arapski uticaj na turski jezik.

Vidi još

• Uticaj drugih jezika na arapski jezik